بنا به قانون ایران، نفقه وظیفه ای کاملا مردانه است و برای زنان هیچ وظیفه ای نسبت به تامین نفقه طرف مقابل پیش بینی نشده است. البته این تنها یک فرض قانونی نیست، برای ما از جهت فرهنگی هم قابل قبول نیست که زن هزینه های شوهر خود را بپردازد و قانون هر کشور هم چیزی جدای از فرهنگ آن نیست.
قانون مدنی ایران نفقه را همه نیازهای متعارف زن تعریف کرده است که شوهر باید انها را بپردازد[۱] [۲]. در ضمن نفقه فرزندان هم به عهده پدر و پس از فوت پدر، بعهده اجداد پدری قرار داده شده است[۳]. در قوانین ما “ریاست خانواده از خصایص شوهر است.”[۴] و تمکین (اطاعت از شوهر) وظیفه ذاتی زن دانسته شده و اگر “زنی که، بدون مانع مشروع، از ادای وظائف زوجیت، امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود.”[۵]
نپرداختن نفقه از سوی مرد در قوانین ما جرم است، و اگر مردی، با داشتن توانایی مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین به او نپردازد یا از پرداخت نفقه سایر اشخاص واجب النفقه (مثل فرزندان) خودداری کند، به حبس تعزیری درجه ۶ (یعنی از ۶ ماه الی ۲ سال زندان) محکوم خواهد شد[۶]. درضمن اگر مردی نفقه زن خود را نپردازد و قانون هم نتواند او را مجبور به پرداخت کند، آنگاه زن می تواند از طریق دادگاه طلاق بگیرد.[۷]
در مقابل، شرایط اقتصادی-فرهنگی کشوری چون کانادا قوانین دیگری را برای نفقه Child/Spousal Support رقم زده است؛ درجایی که به زنان حقوق برابر داده می شود در مقابل تکالیف برابر برای آنان پیش بینی می شود و این است که در قوانین کانادا، وظیفه پرداخت هزینه های زندگی مشترک، به طور مساوی، به عهده هر دو طرف گذاشته شده است.
در انتاریوی کانادا، نفقه همسر را می توان به سه دسته تقسیم کرد:
- نفقه قراردادی (Contractual spousal support)
- نفقه جبرانی (compensatory spousal support)
- نفقه غیر جبرانی .(non-compensatory spousal support)
نفقه قراردادی، نفقه ای است که توسط قرارداد یا توافقنامه هایی چون قرارداد جدایی (Separation Agreement) بین طرفین منعقد می شود. در این صورت نفقه همسر مطابق توافقی که طرفین با هم
دارند پرداخت می شود. لازم به ذکر است که طرفین می توانند -بنا به توافق- یکدیگر را از پرداخت نفقه معاف سازند.
نفقه جبرانی به همسری تعلق می گیرد که در طول دوران ازدواج یا برای جبران ضررهای اقتصادی ناشی از خاتمه دادن به ازدواج، به شغل یا تحصیل همسر دیگر کمک کرده باشد. به عنوان مثال، اگر یکی از زوجین شغل خود را برای مراقبت از فرزندان و خانواده به حالت تعلیق درآورد، در حالی که همسر دیگر شغل خود را دنبال می کند، همسر اول می تواند نفقه جبرانی از همسر دیگر دریافت کند.
نفقه غیر جبرانی که به عنوان نفقه «مبتنی بر نیاز» نیز شناخته می‌شود، به همسری تعلق می‌گیرد که پس از پایان ازدواج برای تأمین هزینه‌های معقول زندگی خود به حمایت مالی نیاز دارد. این نوع حمایت ممکن است به همسری داده شود که برای مدت طولانی توان کار کردن نداشته است، درآمد کمتری دارد یا دارای معلولیتی است که مانع از کار کردن او می شود.
بنا به قوانین آنتاریو عوامل موثر در تعیین میزان و مدت نفقه مواردی از جمله، مدت زمان زندگی زناشویی، درآمد و دارایی هر یک از زوجین، سن و سلامت هر یک از آنان و نقشی که هر یک در طول ازدواج ایفا کرده اند، برشمرده شده اند. [۸]
توجه به این نکته مهم است که در انتاریو، برخلاف نفقه فرزندان، نفقه همسر به صورت خودکار اعمال نمی شود بلکه باید توسط همسری که خواهان آن است مطالبه گردد[۹]. دادگاه می تواند حکم نفقه همسر را صادر کند یا چنانچه گفته شد، طرفین خود می توانند از طریق توافق نامه جدایی (Separation Agreement) یا قرارداد خانوادگی (court-approved domestic contract) نسبت به آن توافق نمایند.
[۱] قانون مدنی ماده ۱۱۰۷
[۲] همان ماده ۱۱۰۷
[۳] همان ۱۱۱۹
[۴]همان ۱۱۰۵
[۵] همان ۱۱۰۸
[۶] ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده
[۷] ماده ۱۱۲۹ قانون مدنی
[۸] S. 15.4 &15.6 Divorce Act, RSC 1985, c 3 (2nd Supp)
[۹] S. 15.2 (1) Divorce Act, RSC 1985, c 3 (2nd Supp)
نویسنده: عادل زارعی
وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی
Adel Zarei
Attorney at law and Legal Consultant
